Open Window Theatre

The archipelago of Polish performers working with matter – to cite Marzenna Wisniewska – is growing bigger. Apart from growing in number, the Object Theatre artists outside Poland reach out to countries where the tradition has not been very well-known so far. The Object Theatre artists have been actively directing outside Poland for a long time. To mention but a few, Jacek Zuzanski runs Dream Tale Puppets theatre in the US, Dominik Gasowski has founded Materia in Russia and, recently, and Wojciech Stachura creates Object Theatre projects in Holland. But Object Theatre’s diasporic circles keep growing. Among the latest gems a Norwegian Open Window Theatre created by Dominika Minkacz-Sira. Apart from Anna Skubik, Dominika Minkacz-Sira has been the first Polish female artist championing Object Theatre in Northern Europe. Almost a decade ago, Minkacz-Sira founded her own project – Open Window Theatre – and ever since she has been creating object theatre performances in Bergen, Norway’s second biggest city.

Although in the past years, apart from touring Norway, Germany and Lithuania, she has been repeatedly performing in Poland Open Window Thatre does not seem to be known to a large public. She usually performs in projects designed for children, sometimes the youngest ones. Until recently children have been the Theatre’s target audience. After finishing the Academy of Theatre and Puppetry in Wroclaw, it took her a while to find her way to transform her passion into a regular profession. When in 2006 she settled into her new home, a picturesque city of Bergen, she started running regular theatre groups for children and youths. Apart from that, she was teaching Norwegian. Finally, in 2015 she opened her own theatre. She called it the Open Window Theatre in a reference to a double meaning of a window, which simultaneously invites and presents challenge.

Until now, Open Window Theatre has released five plays. The first one was Nice girl based on a children’s book by Gro Dahle by the same name. For her second play, Minkacz-Sira also chose an adaptation of a Norwegian children’s book, Greger Grinebiter by Camilla Kuhn. Both plays were directed by Przemyslaw Jaszczak. Subsequently, together with Bergen National Theatre (Den Nationale Scene) she co-created (with the director, Alicja Morawska-Rubczak) two plays for children under 3. In 2020, she adapted a French children’s book on climate change 365 Penguins by Jean-Luc Fromental. Co-produced with Vestnorske Teatret, this Open Window Theatre project was directed by Radoslaw Kasiukiewicz. Although the performances do not have a permanent stage, they continue to reappear in theatre programmes all over the country and abroad. Although all the hitherto created Norwegian-language productions have been mainly a fruit of collaboration between Polish artists, Norwegians have also been contributing to the shows as actors, technicians, sound and light specialists, and producers. Apart from running Open Window Theatre, Dominika Minkacz-Sira acts in other plays and leads puppetry workshops. She occasionally works as a director’s assistant and animator. Open Window Theatre has been gaining popularity in Poland and in Norway, which is not that straightforward considering how little is known about object theatre in Norway. Even Plexus Polaire directed by a Norwegian Yngvild Aspeli, that made headlines abroad, has not been particularly talked about in the Norwegian theatre critique circles.

A few days ago Open Window Theatre has had a new premiere, Panoptikon. Freak show. Panoptikon is an object theatre play for adults that has the best chances of establishing Minkacz-Sira’s work as outstanding in the milieu of contemporary object theatre artists. The idea must have been born out of conversations between Minkacz-Sira and Jaszczak, the show’s director, about Scandinavian and Slavonic mythology, gradually enriched by other traditions, including the Greek and Mexican one. It explores mythical and legendary characters, put together in a ready theatre screenplay by Magda Fertacz. The play is divided into twelve scenes that marks the encounters between the Guide (an Entrepreneur) performed by Dominika Minkacz-Sira. She calls upon a variety of characters who parade onto the stage as a freak show. Next to a monster-woman (the Mutant) whose face is covered in hair, is a half-blind Drowned Woman, oblivious of her own history. Among male characters, there is Frankenstein (Victor Frankenstein’s son) made of corpses and brought to life with electro-shocks and the Troll, the Guide’s father, who, although entirely absent on stage, materialises as a video projection. A noteworthy character is that of a narcissistic Minotaur (a half-man, half-bull monster) in a golden mask.

The parade of characters performs in a show which at first sight seems to be pure entertainment run by the Guide showing the public freaks of nature and rare, peculiar human specimens. In her role as an Entertainer, Minkacz-Sira is peremptory, and imposing, even at times aggressive towards the characters; but as the show advances, she reveals herself as depressed and overwhelmed by the stories of each character she puts on display. Despite the awe and even disgust caused by the freak show, the spectators are confronted with the ambivalent character of each person that reveals the universality of fears, unfulfilled desires and failures, the lack of acceptance and even facing despise. The moral? The times when freak shows were meant as a marginal experience that reinforced the sense of normality are gone forever. Each of the characters turns out, apart from being excessive, also deeply transformative. The Guide ultimately discovers her own past and finds her father, the Troll. The Mutant turns out to be a dancer and performer Julia Pastrana affected by hypertrichosis, publicly mocked and her body desecrated before finally being repatriated to her native Mexico in 2013. Other characters, too, turn out to be more than just freaks on display, their stories – uncannily human.

Despite the importance of the verbal unfolding authored by Fertacz that stresses the narrative character of the inner journey in Panopticon the theatrical means of expression are absolutely central to the play. Even in the Norwegian version, the image, sound (composed by Urszula Chrzanowska), acting and animation constitute a perfectly intelligible narrative.

The set design, costumes and puppets were created by Aleksandra Starzynska, a Warsaw Academy of Fine Arts graduate who has been collaborating with theatres and object theatres for the last few years. The scenographer created a panopticon-shaped floor with a revolving stage platform in its centre on three columns that divide the stage into three separate spaces behind three curtains. Despite the revolving stage being in the centre, the show extends beyond it, like for instance in the scenes showing Frankenstein on a wheelchair or Pastrana on a glass display. On the right we can see the Guide’s vanity table. On both sides on the scenic space there are two large rocks that serve as depositories and screens for projections. On top of the stage there are also screens, where Mexican, Greek and aquatic themes are being projected. The whole set design, both suggestive and functional is truly impressive.

The most outstanding puppets are those of Pastrana and Frankenstein. The Mutant is a lovely slender form, dressed in a white dress with a high collar that serves as a drape that covers the animator. Her legs are the Minkacz-Sira’s legs, which makes her looks like a hybrid puppet at times. Pastrana’s costume hides the rods that help Minkacz-Sira animate the puppet. Their play is an excellent example of a contemporary convention, according to which the actress and a puppet are two independent characters. It is hard to stop staring at Pastrana and the hair glued to her face can only be spotted thanks to a bit of luck and the right angle.

Frankenstein appears as a naked latex corpse sitting in a wheelchair. He is being constructed as the performance unfolds. The particular body parts are attached one by one, first his legs, then his hands, and finally his head. And when the puppet is complete it turns out it is a sort of android whose body is remotely controlled by a computer and it moves independently from the animator’s will. It is an astonishing and impressive outcome. The eyeballs’, head’s and fingers’ movement have an electrifying effect. The authors have managed to demonstrate that Frankenstein is an actual living creature that can feel and dream. No wonder then that he strives to fulfil them.

If there is one thing that could be slightly improved it is the Drowned Woman puppet. She is attractive – a small head set on a long flexible spine ending in a kind of tulle fin. This form, however, tends to limit the scope for animation, and it is a pity that the creators did not find a way, especially in the second half of the show, after Drowned Woman reaches into the past of her predecessor Zosia, to diversify her shape and with it, its flexibility as an object in theatre.

The Troll character leaves the spectator likewise wanting. Although the Guide sprays the stage to remove his odour, he never materialises on the stage as a physical character. What a pity, one imagines what an impact his wrinkled face would have on the audience. Instead, he appears as a visual projection on the Guide’s back and, later on, on one of the two stones. Despite his physical absence, his visual representation enables emotions, so tightly linked to gazing in theatre. The dialogue scenes, where the Guide (Minkacz-Sira) and Troll-the father (Bjørn ‘Bamse’ Willberg Andersen of the National Theatre) are one of the most memorable. The actor’s soft and stirring voice leaves a lasting impression.

Dominika Minkacz-Sira is assisted by a number of partners in Panoptikon. She is accompanied on stage by Maja Bergebakken Sundt in the silent role of Brigitte, who at times performs a cleaner, and at others – the Guide’s assistant. The recorded voice of the Minotaur is provided by another Norwegian actor, Arild Brakstad. But Panoptikon is Dominika Minkacz-Sira’s show, her ability to liaise with other great artists being another proof of this impression.

Panoptikon is, it seems to me, a giant leap towards the holistic vision of object theatre for the entire creative team. This concerns most of all of Przemek Jaszczak, a director of the new generation who has been promoting object theatre for the last decade and is today an artistic director in the Maska Theatre in Rzeszow (south-east Poland). The object theatre is not a theatre founded on the written word. While various stories are often told there, in the object theatre a scenario is, aside images, sounds and, above all, actors-animators, just another aspect of the matter that serves to construct meaning.

Dominika Minkacz-Sira’s Open Window Theatre reaches out to new realities. In the era of declining Anthropocene we should pay attention to these new realities, as they reveal truths we have overlooked or simply ignored in the past.

Photos: HaWa

English translation: Ewelina Pępiak

Open Window Theatre

Archipelag polskich performerów współdziałających z materią – by użyć określenia Marzenny Wiśniewskiej – powiększa się. Na dodatek pozyskaliśmy nowe terytoria. Poza Polską działają przecież od dość dawna polscy lalkarze tworzący własne grupy artystyczne, by wspomnieć choćby Jacka Zuzańskiego w USA czy Dominika Gąsowskiego w Rosji, a i wciąż ktoś dołącza, jak ostatnio Wojciech Stachura w Holandii. Są i kobiety. Prawdziwym odkryciem jest dla mnie Dominika Mintacz-Sira – czy nie pierwsza (od Anny Skubik przed laty) Polka, która niemal od dekady oswaja północne regiony Europy i w norweskim Bergen prowadzi własny Open Window Theatre.

Pewnie niewiele osób zetknęło się z jej twórczością, choć na przestrzeni ostatnich lat oprócz występów w Norwegii, Niemczech czy w Litwie, kilkakrotnie gościła w Polsce. Zawsze ze spektaklami dla dzieci, czasem najmłodszych, bo to była dotąd jej główna aktywność. Po ukończeniu studiów lalkarskich we Wrocławiu troszkę trwało zanim odnalazła się w pracy z dziećmi i wokół teatru, ale osiadłszy w 2006 roku w Bergen zajęła się prowadzeniem regularnych zajęć teatralnych z dziećmi i młodzieżą, także pracą pedagogiczną, ucząc norweskiego coraz liczniej napływających do krainy fiordów rodaków. W 2015 otworzyła własny teatr – Otwarte okno. Jego siedziba mieści się dziś w budynku Cornerteateret, ale przestrzeń do gry musi być za każdym razem pozyskiwana niezależnie: „otwarte okno” to zaproszenie i zarazem wyzwanie.

Open Window Theatre Dominiki Minkacz-Siry zrealizował dotąd pięć premier: od Grzecznej Gro Dahle, przez Greger Grinebiter Camilli Kuhn (obydwie w reżyserii Przemysława Jaszczaka), dwie premiery dla najnajów we współpracy z Den Nationale Scene (Teatr Narodowy w Bergen, w reżyserii Alicji Morawskiej-Rubczak), w 2020 – 365 pingwinów J. L. Fromental w koprodukcji z Det Vestnorske Teateret w Bergen (w reżyserii Radosława Kasiukiewicza). Spektakle są wciąż w repertuarze teatru, choć grane nieregularnie, jak to zwykle bywa z aktywnością niezależnych zespołów. Wszystkie dotychczasowe premiery (wystawiane w języku norweskim) powstały we współpracy z polskimi twórcami, ale przybywa wciąż partnerów norweskich – aktorów, realizatorów projekcji, twórców odpowiedzialnych za światło i dźwięk, techników rozmaitych specjalności, producentów przedstawień. Sama artystka angażuje się ponadto we współpracę przy innych projektach jako aktorka, lalkarka, asystentka reżysera, animatorka. Open Window Theatre to już firma z prawdziwego zdarzenia: rozpoznawalna, przynajmniej w Bergen, mająca swoją publiczność zarówno wśród Norwegów, jak i Polaków, oferująca spektakle teatralne, a nie jest to wciąż gatunek dostatecznie spopularyzowany w Norwegii (nawet sława Plexus Polaire Yngvild Aspeli nie tak łatwo dociera do ojczyzny), zwłaszcza gdy myślimy o teatrze ożywionej materii, wszelkiego rodzaju animantach, nowoczesnym gatunku sztuki teatralnej łączącym element żywy z nieożywionym.

Kilka dni temu odbyła się najnowsza premiera Open Window Theatre zatytułowana Panoptikon. Freak show. To spektakl lalkowy dla dorosłych, którym Dominika Minkacz-Sira dołącza do bogatej listy współczesnych performerów współdziałających z materią i wypada tylko życzyć, by tą drogą podążała.

Pomysł na spektakl urodził się pewnie w rozmowach Dominiki Minkacz-Siry i Przemka Jaszczaka, ponownie odpowiadającego za reżyserię, i obracał się w kręgu mitologii skandynawskiej i słowiańskiej, stopniowo rozszerzanej o inne kultury, także grecką i meksykańską. Eksploatował mityczne i legendarne postaci, a ostateczny kształt przybrał w zamówionym tekście sztuki/scenariusza, o którego napisanie poproszono Magdę Fertacz. Wszystko rozgrywa się w dwunastu scenach. Spotykają się w nich parami Przewodniczka, będąca rodzajem konferansjerki i antreprenerki zarazem (w tej aktorskiej roli występuje Dominika Minkacz-Sira) i przywoływane przez nią postaci-dziwadła, pokraczne twory, wypełniające gabinet osobliwości, do którego obejrzenia zostajemy zaproszeni. Jest tu kobieta-potwór Julia Pastrana, zwana Mutantką, cierpiąca na hipertrichiozę, jest Topielica widząca na jedno oko i nie pamiętająca swojej historii, Frankenstein poszukujący swojego imienia – syn słynnego Wiktora Frankensteina, złożony z kawałków nieboszczyków i ożywiany iskrą elektryczną, jest niewidoczny Troll – ojciec Przewodniczki, materializujący się w projekcji na kamieniu, jest wreszcie narcystyczny Minotaur, pół człowiek pół byk, pojawiający się w złotej masce byka.

Ta menażeria postaci występuje w spektaklu wydawałoby się rozrywkowym, w specyficznym gabinecie osobliwości, który prowadzi Przewodniczka, ukazując widzom dziwa natury i rzadkie ludzkie okazy. Minkacz-Sira jako konferansjerka jest władcza, zaborcza, chwilami agresywna wobec przedstawianych postaci, ale w miarę trwania spektaklu okazuje się, że sama przeżywa depresję, ciężar historii pokazywanych dziwolągów ją samą przytłacza, śmiech widzów nie rozbrzmiewa, bo podobnie jak ona odnajdują w strasznych opowieściach drugie dno: to przecież w jakimś stopniu historie nas samych, naszych lęków, niespełnionych marzeń, niezrealizowanych pragnień, porażek i klęsk, braku akceptacji i doznawania pogardy. Epoka, w której to wszystko było atrakcją i rozrywką dla publiczności minęła. Przewodniczka odnajduje własną przeszłość, nazywa się Oda. W Trolu odkrywa Ojca, a bohaterowie jej spektaklu – własną tożsamość: Mutantka jest Julią Pastraną (nb. przed blisko 150 laty zmumifikowaną, wypchaną i obwożoną po świecie jako atrakcja najpierw przez swojego męża, a przez kolejne dekady przechowywaną w magazynach policyjnych lub kryminalistycznych w Oslo, zanim ostatecznie pochowano ją w ziemi, w Meksyku w 2013 roku), Topielica – okazuje się polską dziewczyną Zosią, Frankenstein – otrzymuje imię Kim, pozbawione określenia płci i będzie szukał własnej historii, Minotaur – to Asterion, dziecko mitologicznej greckiej plotki. Uznawane za potwory i dziwadła postaci też mają swoją historię, czasem bardzo ludzką.

Warstwa słowna scenariusza Magdy Fertacz prowadzi nas przez te literackie meandry, ale właściwy sens przedstawienia ujawnia jego teatralna wizja. Nie mam poczucia nadmiaru tekstu, nawet w wersji norweskiej, bo w Panoptikon Dominiki Minkacz-Siry dominuje teatr. Wszelkie sensy, niuanse, zwroty akcji czytamy w obrazie, w dźwięku (autorką muzyki jest Urszula Chrzanowska – wielkie brawa za kompozycje i sferę dźwiękową), w grze aktorskiej i animacji.

Twórczynią przestrzeni scenicznej, scenografii, kostiumów i lalek jest – wraz z Przemysławem Jaszczakiem jako inscenizatorem – Aleksandra Starzyńska, absolwentka scenografii warszawskiej ASP przed kilkoma laty, mająca już niemały dorobek we współpracy z licznymi teatrami, także lalkowymi. Scenografka zaproponowała niezwykle estetyczną przestrzeń ujętą na podłodze w kształt panopticonu, w którego centrum znajduje się obrotowa platforma-scena wsparta na trzech atrakcyjnych, wysokich kolumnach, pomiędzy którymi znajdują się rozsuwane kurtyny. To główna przestrzeń gry, choć akcja wielokrotnie przenosi się także poza obrotówkę. Na inwalidzkim wózku przesuwana jest postać Frankensteina, z boku sceny wysuwana jest przeszkolona i podświetlana gablota z Pastraną. Po prawej stronie znajduje się garderobiana toaletka Przewodniczki. Z obu stron przestrzeni scenicznej widoczne są dwa wielkie kamienie – w jednym ukryte są członki Frankensteina, drugi posłuży do projekcji twarzy Trola-Ojca. U góry sceny, po bokach, podwieszone są dwa ekrany, będące zarazem elementem scenografii, na których wyświetlane będą projekcje o tematach meksykańskich, greckich czy wodnych. Całość stanowi doprawdy zajmujący obraz: czysty, nośny, funkcjonalny.

Spośród wykorzystanych animantów szczególną uwagę wzbudzają Pastrana i Frankenstein. Mutantka jest śliczną formą, filigranową, ubraną w zdobną białą suknię z wysokim kołnierzem kryjącym (gdy trzeba) animatorkę. Ta oddaje lalce własne nogi, przekształcając Pastranę chwilami w lalkę hybrydową. Ukryte za kostiumem drążki pozwalają na swobodną animację rąk animanta. Sceny Minkacz-Siry z Pastraną są doskonałym przykładem współczesnej konwencji lalkarskiej, w której aktorka i lalka grają dwie niezależne postaci sceniczne. Od Pastrany trudno oderwać wzrok i trzeba troszkę szczęścia, by uchwycić twarz lalki w takim świetle, które pozwala zobaczyć na jej policzkach długie pasma włosów przyrośnięte do skóry.

Frankenstein pojawia się jako nagi latekstowy korpusik siedzący na wózku. Jego postać jest budowana na scenie. Najpierw zostają przytroczone nogi, potem ręce, wreszcie głowa. A kiedy lalka jest już kompletna okazuje się, że mamy do czynienia z rodzajem androida, którego głowa i prawa ręka obsługiwane przez komputerowy program, poruszają się niezależnie od animatorki. To zaskakujący efekt i bardzo przyciągający uwagę. Ruch gałek ocznych, całej głowy, poszczególnych palców jest niemal magiczny. Twórcom udało się pokazać, że Frankenstein jest doprawdy żywą postacią, a co za tym idzie, ma swoją osobowość i marzenia. I nie dziwi nas, że chce je spełnić.

Maleńki niedosyt wywołuje lalka Topielicy-Zosi. Jest atrakcyjna – niewielka główka osadzona na długim giętkim kręgosłupie zakończonym rodzajem tiulowej płetwy. Współpraca z tą formą ma jednak ograniczony wachlarz działań animacyjnych i szkoda, że twórcy nie znaleźli sposobu, zwłaszcza w drugiej części spektaklu, po dotarciu przez Topielicę do przeszłości swojej poprzedniczki Zosi, by wzbogacić jej kształt plastyczny i możliwości animacyjne.

Podobny niedosyt wywołuje Trol, nie istniejący na scenie, choć Przewodniczka co i raz opryskuje się odświeżaczem powietrza, by usunąć smród jaki pozostawia po sobie. A to przecież wymarzona postać dla teatru ożywionej materii. Za to po przeistoczeniu się w Ojca, jego twarz – stara i pomarszczona – wyświetlana jest na plecach aktorki, a potem na kamieniu. Wizualizuje się, a w teatrze doprawdy ważne jest zobaczyć i przeżyć emocje związane z oglądaniem właśnie. Są to przejmujące sceny, budujące świetne dialogi Minkacz-Siry i Trola-Ojca, interpretowanego w nagraniu przez Bjørna «Bamse» Willberga Andersena, aktora Den Nationale Scene, dysponującego miękkim, głębokim, poruszającym głosem.

Dominika Minkacz-Sira korzysta w Panoptikon z pomocy wielu partnerów. Na scenie towarzyszy jej Maja Bergebakken Sundt w niemej roli Brigitte, troszkę sprzątaczki teatralnej, troszkę asystentki. Nagrany głos Minotaura podkłada inny norweski aktor – Arild Brakstad, ale nie zmienia to faktu, że Panoptikon jest spektaklem Dominiki Minkacz-Siry. To na niej spoczywa ciężar zrealizowania i zagrania tego przedstawienia.

Wydaje mi się, że Panoptikon jest ważnym etapem w dochodzeniu do istoty lalkarstwa dla całej ekipy twórczej. Mam na myśli może przede wszystkim Przemka Jaszczaka, reżysera młodego pokolenia, bardzo aktywnego od dobrej dekady, dziś szefa artystycznego rzeszowskiej Maski. Teatr ożywionej materii to nie jest teatr literatury. W nim wprawdzie też często opowiada się rozmaite historie, ale tekst może być czasem tylko pretekstem do budowania sensów z obrazów, z dźwięków i przede wszystkim z działań animantów-postaci. W ich relacjach z żywym aktorem rodzi się istota współczesnego lalkarstwa.

Open Window Theatre Dominiki Minkacz-Siry wkracza w nową rzeczywistość. W dobie kończącego się antropocenu ta rzeczywistość coraz częściej przyciągać będzie naszą uwagę, bo ujawnia rzeczywistość, której nie dostrzegaliśmy albo którą lekceważyliśmy w przeszłości.

Fot. HaWa

Tag: Open Window Theatre

Open Window Theatre

Open Window Theatre

Będzie mi miło, jeśli do mnie napiszesz: