Pierwodruk: Marek Waszkiel, TEATR CIENI – hasło do Elektronicznej Encyklopedii Teatru Polskiego, redagowanej przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie
http://www.encyklopediateatru.pl/hasla/154/teatr-cieni
TEATR CIENI (fr. théâtre d’ombres, ang. Shadow Theatre, niem. Schattentheater, ros. teatr tenej) – gatunek teatru lalek, w którym płaskie figurki wykonane ze skóry, papieru lub drzewa porusza niewidoczny (ukryty za ekranem) animator, zazwyczaj także narrator przedstawienia. Lalki cieniowe wyposażone są w drążki łączące ruchome części figurek z ręką animatora. Można je animować od dołu (np. indonezyjski wayang kulit, hinduskie cienie z Andhra Pradesh) lub przy pomocy drążków prostopadłych do lalek (np. niektóre odmiany chińskich cieni, turecki karagöz). Istotą t.c. jest gra cieni owych figurek rzutowanych na ekran, będący rodzajem sceny teatralnej i oświetlony od tyłu (łuczywem, lampą olejną, żarówką elektryczną, halogenem). W Europie t.c. pojawił się w XVII w., w Polsce w połowie w. XVIII, pn. teatr chińskich cieni. Spopularyzowany w XX w., głównie w jego II połowie, stał się jednym z ważnych gatunków współczesnego teatru lalek i teatru formy, choć w Polsce obecny sporadycznie. Wykorzystywano go w rozmaitych przedstawieniach jako jeden ze środków ekspresji lalkowej. Od t.c. w stronę teatru odbitego światła wyruszył Tadeusz Wierzbicki, jeden z najoryginalniejszych współczesnych twórców teatru lalek. W XXI w. poszukiwaniami w obrębie t.c. zajął się krakowski Teatr Figur; spektakle cieniowe w nowoczesnym stylu t.c., wykorzystującym np. ruchome ekrany, przenośne źródło światła, efekty światła odbitego, zrealizowali m.in.: Włoch Fabrizio Montecchi z Teatro Gioco Vita (Widmo Antygony wg Sofoklesa w Białostockim Teatrze Lalek, 2011) i Cengiz Őzek wraz z Robertem Drobniuchem (Sklepy cynamonowe Brunona Schulza, Teatr Kubuś, Kielce 2015).
Bibliografia: Głowacka, Zuzanna: Karagöz – turecki teatr cieni. Tradycja i współczesność, „Teatr Figur” 2002, nr 1, ss. 19-77; Hasło Ombres (Théâtre d’), w: Encyclopédie mondiale des arts de la marionnette. Rédacteurs en chef: Henryk Jurkowski, puis Thieri Foulc, Montpellier 2009.
